Sıklıkla demokrasi ve laiklik vurgusunun yapıldığı CHP parti programında temel haklar başlığının altındaki ilk cümle "Demokrasinin asıl öğesi özgür bireydir." 
Özgür olmayan vatandaşın hem seçme yeterliliği hem de demokrasi bilincine ulaşamayacağının vurgulandığı programda CHP'nin temel hedefinin; "vatandaşı özgürleştirerek gelişim konusuna ket vuran ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel engelleri kaldırarak özgürlüklerini bilinçli bir şekilde kullanmasını sağlamak" olduğu belirtiliyor.
Programda insan haklarının sürekli geliştirilmesine vurguda bulunularak, CHP'nin İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi başta olmak üzere insan haklarına ilişkin Türkiye'nin taraf olduğu her uluslararası sözleşmenin yükümlülüklerinin  eksik olmayacak şekilde yerine getirileceği belirtiliyor. Özellikle de temel hak ve özgürlüklerin eksiksiz bir şekilde uygulanacağı konusuna sürekli vurgu yapan  CHP programında, bu konunun yalnızca yasayla sınırlanabileceği hususu da yer alıyor. Söz konusu bu sınırlama hakkının özüne dokunulmayacağının altı çizilirken belirtilen hedefin dışında kullanılamayacağı ifade ediliyor. "Siyasal, düşünsel, toplumsal, dinsel ve bireysel özgürlükler bir bütündür." ifadesinin yer aldığı programda kimsenin bu özgürlüklerden yargı kararı dışında yoksun bırakılamayacağı belirtiliyor. 
Özgürlüklerin korunması adına Anayasa'da gerekli değişikliklerin yapılacağı belirtilen programda "Bireylerin, din, mezhep, ırk, renk, cinsiyet, etnik köken, dil ve benzeri özelliklerine bakılmadan, herhangi bir ayrım gözetmeden temel insan hak ve özgürlüklerinden yararlanması sağlanacaktır." şeklinde bir ibare bulunuyor.
CHP, programda yer alan "özgürlüklerin korunması adına anayasa değişikliği yapma" akitini, anayasa değişikliğiyle değil de, başörtüsü hakkında yasa teklifi ile gerçekleştirmeye başladı. Programda dinî inanç ve etnik köken konusunda yapılan vurgular geçmişte izlenen yanlış politikalara geri dönülmeyeceğini göstermeye çalışır özellikte.
Programda yaşam hakkının kutsal olduğuna dair yapılan vurguda hiçbir hak ve özgürlük ihlaline izin verilmeyeceği belirtiliyor. Programdaki ara başlıklar ise şu şekilde:
Yaşam hakkı, düşünce ve ifade özgürlüğü,din, inanç ve vicdan özgürlüğü, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, savunma hakkı, yönetime katılma ve örgütlenme hakkı.
İYİ Parti, parti programında CHP ile benzer şekilde "Temel hak ve özgürlükler" başlığı altında sağlıklı bir demokrasi ve sürekliliği adına özgürlüğe ve bunun yanı sıra ideal bir hukuk sistemine ihtiyaç olduğunu vurguluyor.
Devlet gücünün tek bir kişide veya grupta toplanmasının zaman içinde o kişilerde güç zehirlenmesine sebebiyet verdiğini, bununda yanlış kararlarla sonlandığının  belirtildiği programda, "Çağdaş demokrasiler güç zehirlenmesini, seçilmişlerin görev sürelerini sınırlama, kuvvetler ayrılığı, hesap verme zorunluluğu, denge ve kontrol sistemleri ile çözümlemişlerdir. Kural olarak seçim ile gelen seçim ile gitmelidir." ifadesi bulunuyor.
Bu sebeplerle parti, var olan yanlışları ortadan kaldıracaklarını doğru yapılanlara ise sahip çıkacaklarını belirtiyor. "Doğrunun arayışında, adil, tarafsız, bağımsız, çağdaş bir hukuk düzenini, hukukun üstünlüğünü ve birey haklarını esas alan, demokratik, çoğulcu ve özgürlükçü yeni bir anayasa yapacağız." ifadelerine yer veren İYİ Parti, adil yargılanma hakkını sağlayacaklarını özellikle vurguluyor. Adalet kurumunun çağdaş ifade ve ölçütlerle ters düşmeyecek  şekilde değişime ihtiyacı olduğunu vurgulayan ve yenileneceğinin belirtildiği programda, hâkim ve cumhuriyet savcılarının tarafsız kriterlere dayalı ve liyakati temel alarak mesleğe kabulü konusunda yasal düzenleme yapılacağı belirtiliyor. Bu sebeple de hukuk eğitiminin ve stajının iyileştirileceğinin altı çiziliyor.
"Parlamenter sisteme geri dönecek, kuvvetler ayrılığı, kontrol ve denge sistemini güçlendireceğiz." ifadelerinin yer aldığı programda HSK'nın da yeniden yapılandırılacağı belirtiliyor. Objektif  ve bağımsız hâkimlerle ve mahkemelerde vatandaşın daha uygun bir süre zarfında yargılanacağı ifade ediliyor. Bunların yanı sıra mahkemelerin düşük maliyetli, kolay ve erişilebilir olmasının önü açılacağı belirtiliyor. Özgürlüklerin kısıtlanması problemine izin verilmeyeceğinin vurgulandığı programda, bilgi edinme hakkının da mümkün olduğunca en geniş şekilde güvenceye alınacağı, basın özgürlüğünün önündeki tüm engellerin kaldırılacağı ve gazetecilerin hukuksuz şekilde tutuklanmasının önüne geçileceği ifade ediliyor. 
KHK ile yönetime derhâl son verileceği belirtilirken KHK'nın yalnızca doğal afet, salgın hastalık gibi toplumsal ihtiyacın zorunlu olduğu durumlarda kullanılacağı belirtiliyor.
DEVA Partisi'nin parti programında temel hak ve özgürlükler "Var oluşla kazanılan, uzun tarihi mücadelelerin sonunda insanlığın ortak değerleri olarak kabul gören, insan onurundan kaynaklı vazgeçilmez ve devredilmez hakları ve özgürlükleri ifade eder." şeklinde tanımlanıyor.
Partinin "özgürlük, eşitlik, adalet" esasları üzerine oluşturulmuş bir demokrasi savunucusu olduğunun belirtildiği programda, "Bu itibarla, temel hak ve özgürlükleri etnik köken, dil, din, mezhep, cinsiyet, siyasi ve sosyal aidiyet farkı gözetmeksizin tüm insanlar için tanıyor ve iç hukukumuzu bu standartlara göre uyarlamayı hedefliyoruz." ifadeleri bulunuyor. Özellikle huzur, güven, adalet, hukuk, insan hakları ve özgürlükler kavramlarının her kesimden insanla bir arada olması gerektiğinin temel amaç  olduğu belirtiliyor.
Temel haklar içerisinde en vazgeçilmez olan hakkın yaşam hakkı olduğunun vurgulandığı programda, düşünce ve ifade özgürlüğünün de demokratik toplumun vazgeçilmezi olduğu belirtiliyor. Düşünce ve ifade özgürlüğünün var olmasının yolsuzluğun, adaletsizliğin, ayrımcılığın ve daha nicelerinin ortaya çıkmasında önemli bir unsur olduğu vurgulanıyor. 
Bunların yanı sıra ötekileştirmekten özellikle kaçınılacağının vurgulandığı  "Bu bağlamda Alevi vatandaşlarımızın başta Cemevlerine ilişkin talepleri olmak üzere inanç, düşünce ve davranış temelinde birikmiş sorunlarının çözüme kavuşturulması için gerekli adımları atacağız." şeklinde bir ifade bulunuyor. İnsanlık onurunu zedeleyen  demokrasiye ket vuran nefret söylemlerinin karşısında durulacağı ve sürekli mücadele edileceği belirtiliyor.
Gelecek Partisi, parti programında İYİ Parti ve CHP gibi temel hak ve özgürlükleri demokrasiyle ilişkilendirecek şekilde açıklama yapıyor. Bu sebeple öncelikli amacın "temel hak ve özgürlüklerin tartışma konusu yapılmadığı, azınlık ve dezavantajlı grupların haklarının gasp edilmediği çoğunluğun değil çoğulculuğun esas alındığı bir siyasi iklim inşa etmek" olduğu ifade ediliyor.
Uluslararası ve bölgesel  olarak hazırlanmış insan hakları sözleşmelerine taraf olacaklarını mevcut  taraf olunan sözleşmelerin de tam olarak uygulanacağı ifade ediliyor. "Hedefimiz can ve mal güvenliğini, inanç ve ifade özgürlüğünü, örgütlenme, eleştiri ve protesto özgürlüğünü tam anlamıyla sağlayan bir hukuk düzenidir." şeklinde bir ibare bulunuyor.
Saadet Partisi'nin programında "İnsan hayatını, onurunu ve haysiyetini koruyan en temel değerler hak ve özgürlüklerdir." şeklindeki ifadeler öncelik oluyor. Bu hakların evrensel devredilemez ve  bölünemez olduğu şeklindeki özelliklere sahip olduğu ifade ediliyor.
Demokrasinin temelinde düşünce ve ifade özgürlüğü olduğunun belirtildiği programda örgütlenme hakkının da demokrasinin olmazsa olmaz unsurlarından biri olduğu ifade ediliyor. Devletin ve doğal olarak bu yapının içinde bulunan yasama, yürütme ve yargı erklerinin esas sorumluluğunun insan hakları ve özgürlüklerini korumak, adaleti tesis etmek şeklinde olduğu belirtiliyor.
Partilerin programları hakkındaki tüm değerlendirmelerimi önümüzdeki haftanın yazısında belirteceğim.